Het Dierenmuseum
Het online museum over het dier in de kunst en cultuur
De Egyptische mythologie bestaat uit een grote verzameling goden die in het Oude Egypte werden vereerd. Het interpreteren van de Egyptische mythologie is ingewikkeld, omdat deze zo oud is en zich in vier millennia heeft ontwikkeld. Verder zijn er geen geschreven bronnen en heeft deze mythologie zich verschillend ontwikkeld in Opper- en Neder Egypte. De verschillende steden ontwikkelden hun eigen mythologie en daardoor ontstonden veel verschillende goden, maar ook verschillende versies van goden.
Er zijn tientallen goden met ieder eigen herkenningspunten zoals symbolen of een bepaalde kroon, maar vaak ook een dier. Het dierenrijk diende vaak als inspiratie. De oude Egyptenaren geloofden dat de goden die normaal onzichtbaar en ongrijpbaar waren, zich in dierengedaanten konden manifesteren om zich aan de mensheid te tonen. De dieren waren dan de verschijningsvorm van de ziel (de ba) van de goden. Daarbij werden vooral dieren aan de goden toegedicht die worden gekenmerkt door:
Iedere god had zijn eigen dierlijke verschijningsvorm, maar de goden werden ook afgebeeld als half menselijke, half dierlijke figuren. Dieren en goden werden afgebeeld op aardewerk, maar vooral ook op afbeeldingen op muren van tempels, graven en sarcofagen. De goden zijn ook zichtbaar in de beeldhouwkunst, grafbeelden en amuletten.
Egyptische god(in) | Dier | Betekenis god(in) |
Amon | Ram | Schepper en Zonnegod, hij wordt gelijk gesteld aan Ra |
Anubis | Jakhals | God van de doden, beschermgod van het graf, leidsman van de doden in het hiernamaals, uitvinder balseming en mummificatie. Jakhalsen liepen destijds vaak over begraafplaatsen. Anubis betekent 'de hond'. |
Apis | Stier | Heilige stier van de hoofdstad Memphis. Hij is zwart en heeft een witte bles en zonneschijf op de kop. Apis is een vruchtbaarheidsgod en is de aardse belichaming van de stadsgod Ptah in Memphis. Iedere stier werd na zijn dood gemummificeerd en in de tempel van Sakkara bijgezet. |
Bastet | Kat | Godin van de vruchtbaarheid, vrolijkheid en plezier, beschermster van zang, dans en muziek. Ze wordt net als Sachmet geïdentificeerd met het zonneoog van de Zonnegod. Bastet en Sachmet zijn beiden dochters van de zonnegod Re. Bastet is de kalme versie van de verwoestende kracht van het zonneoog |
Chepri | Mestkever | God van de opgaande zon, afgebeeld met de kop van een mestkever. Hij 'rolt' de zon voor zich uit, net zoals een mestkever een bolletje mest voor zich uit rolt. |
Chnoem | Ram(skop) | God van de Nijlbron, de oorsprong van het leven. De ramskop heeft horizontale horens. |
Geb | Gans | God van de aarde en van vruchtbaarheid. |
Hathor | Koe | Hemelgodin, godin van de liefde, vruchtbaarheid en beschermster van begraafplaatsen. Ze is de vrouw van de god Horus. De koe werd ook gebruikt om de hemel af te beelden. De zon bevindt zich dan tussen de horens en de vlekken op de vacht van de koe zijn de sterren. Hathor betekent 'huis van Horus'. |
Heket | Kikker | Godin van zwangerschap en geboorte. Samen met de oergoden Chnoem en Osiris was ze verantwoordelijk voor de schepping en het herboren worden van alle levende wezens. Ze werd ook met het hiernamaals geassocieerd. |
Horachte | Valk | Idem als de god Horus, maar dan van de horizon |
Horus | Valk | Hemelgod en god van het koningschap. Zijn ogen zijn de zon en maan. De farao is de aardse verschijning van Horus. Horus betekent 'de verre'. |
Mahes | Leeuw | Mahes betekent 'de woeste leeuw'. Hij is de zoon van de goden Bastet en Ptah. Hij is oorlogszuchtig en beschermt de schepping tegen de machten van de chaos en beschermt Egypte tegen zijn vijanden. |
Meretseger | Cobra | Cobragodin: zij werd aanbeden door de arbeiders die de koningsgraven maakten. Haar naam betekent 'zij die van stilte houdt'. Ze wordt ook afbeeld als schorpioen met een vrouwenhoofd. De slang en schorpioen zijn beiden dieren die in de woestijn kunnen leven. |
Moet | Gier | Moet betekent 'de moeder'. Ze is een moedergodin en draagt een gierenkap op het hoofd. |
Nechbet | Gier | Giergodin die het Opper-Egypte voorstelt. Na de eenwording tussen Opper- en Neder Egypte sierde de gier en de ureauslang (de slang die zich opricht) de voorhoofden van de farao's. |
Re (of Ra) | Valk | De zonnegod. Hij is een oppergod/oergod; schepper van de wereld en bron van al het leven. Naast de kop van een valk heeft de god ook een zonneschijf. Hij symboliseert de cyclus van leven en dood en verandert ieder etmaal 75 keer van naam en gedaante gedurende zijn dagelijkse tocht langs de hemel en door de nachtelijke onderwereld. |
Renenoetet | Slang | Godin van de vruchtbaarheid en de oogst. Ze wordt afgebeeld met een slangenkop of als een cobra met koeienhoorns. |
Sekmet of Sachmet | Leeuwin | Godin van geneeskunst, vergelding, ziekte en leeuwinnen. Sachmet betekent 'de machtige'. Ze wordt geïdentificeerd met het zonneoog van de Zonnegod. Ze symboliseert de verwoestende kracht van de zon die de aarde verschroeit en ziekten verspreid. Ze is de dochter van de zonnegod Re. |
Serket | Schorpioen | Godin van medicijnen, magie en genezeres van giftige steken en bijten. |
Seth | Fabeldier | God van de woestijn, brute kracht, chaos die de kosmische orde bedreigt, onvruchtbaarheid, van stof en kale grond. Het fabeldier is misschien een springspitsmuis of aardvarken gezien de flaporen en kromme snuit. |
Sobek | Krokodil | God van de schepping en het water. Hij symboliseert ook vruchtbaarheid. Omdat de aarde volgens de Egyptenaren is geschapen uit het oerwater, is Sobek ook een oergod en schepper. |
Sokaris | Valk | God van de wederopstanding en het hiernamaals, beschermer van de Memphitische begraafplaatsen. Hij wordt afgebeeld als man of mummie met valkenhoofd of als een valkenmummie. |
Taweret | Nijlpaard | Moedergodin die zwangere en barende vrouwen en de geboorte beschermt, afgebeeld als zwanger nijlpaard. Soms heeft ze een krokodillenstaart. Tawarek betekent 'de grote'. Ze weert ook kwade krachten af. |
Thot | Ibis of | God van de maan, de magie, de kalender, de schrijfkunst en de wijsheid, vaak afgebeeld met de kop van een ibis of van een 'wijze' mantelbaviaan. Hij vervangt ook de god Re aan de hemel gedurende de nacht. De ibis en mantelbaviaan dragen vaak een maansikkel en maanschijf op de kop. |
De goden Horus en Isis hadden vier zonen. Drie van hen hadden ook een dierlijke verschijning. Hun koppen werden veelal gebruikt op de deksels van canopen. Dit zijn grafvazen die de gebalsemde ingewanden van een mummie bevatten en met de mummie in het graf werden gezet.
Foto: Nina Aldin Thune (CC BY-SA 2.5)
in Egyptisch museum Berlijn/Neues Museum
Het monster Ammoet, die de kop van een krokodil heeft, woont in de onderwereld en belichaamde de angsten van alle Egyptenaren. Haar lichaam bestaat voor de helft uit een nijlpaard en voor de helft uit een leeuw. Het zijn alledrie dieren die de Egyptenaren als zeer gevaarlijk beschouwden. Ammoet personificeerde de goddelijke vergelding voor de zonden die iemand had begaan tijdens zijn of haar leven. Ammoet woonde in de buurt van de weegschaal van rechtvaardigheid waarop de harten van de doden door Anubis werden gewogen ten opzichte van het gewicht van een veer die de waarheid en gerechtigheid symboliseerde. Waren de zonden groter dan de waarheid, dan werd je opgegeten door Ammoet en zou je ziel eeuwenlang rusteloos ronddwalen. Een amulet op het hart in de vorm van een scarabee (symbool van de zonsopkomst) kon je beschermen tegen Ammoet.
De slang Apophis is een uiting van de oerchaos die bij de schepping niet helemaal verdwenen is en hij blijft de wereldorde bedreigen. Apophis is de aartsvijand van de zonnegod. Ieder nacht komen ze elkaar tegen wanneer de nachtzon stuit op Apophis die als zandbank verschijnt in de onderwaterrivier. De zonnegod Re overwint Apophis, omdat hij als een kat of als mangoest de slang aanvalt.
De cobra is het symbool van de zon die je kan verblinden. De cobra heeft namelijk niet alleen een giftige beet, maar kan ook gif spugen. In het Egyptisch heet de cobra 'de opgerichte' en in het Grieks Uraeus. De cobra is vaak te zien op de hoofden van farao's en symboliseert macht en heerschappij over vruchtbaarheid en welvaart van het land. De uraeus is ook symbool van Opper-Egypte.
Mehen is een grote slang die de zonnegod beschermt tegen allerlei gevaren op zijn tocht door het hiernamaals.
De Sfinx is een mythisch wezen dat bestaat uit een mannenhoofd en het lichaam van een leeuw (symbool van kracht). De meest bekende en grootste sfinx is de sphinx bij de drie piramides van Gizeh nabij Caïro. De sfinx staat met zijn rug naar de piramide van Koning Chepren en zijn gezicht is waarschijnlijk naar hem gemodelleerd. De sfinx is een wachter en dient om vijanden angst aan te jagen. Op zijn voorhoofd bevond zich een cobra, symbool van heerschappij. De sfinx wordt geïdentificeerd met de zonnegod Harmachis, een verschijningsvorm van de god Horus.
Bij de tempel van Amon-Re van het tempelcomplex Karnak (ten noorden van Luxor) zijn sfinxen met een ramskop te zien.
Sphix van Gizeh
Foto: Usuario Barcex (CC BY-SA 3.0)
Bij de Egyptenaren kon de zon verschillende gedaanten hebben. Bij zonsopkomst is de zon een gevleugelde scarabee (god Chepri), overdag vliegt de zon als een valk (go Re-Horachte) en 's nachts vliegt hij als een valk met een ramskop door de onderwereld. Het oog van de zonnegod is een zelfstandige godin: verblindend als een cobra, woest als een leeuwin of getemd als een kat.
Ook het hiërogliefenschrift van de Egyptenaren, dat is uitgevonden door de god Thot, bevat symbolen in de vorm van dieren, zoals de gier, de slang, de leeuw, de uil en het kuiken.
Een muurfragment met hiërogliefen
in de tombe van Seti I
Foto: Jon Bodsworth
Boeken
Musea
Websites
