Het Dierenmuseum
Het online museum over het dier in de kunst en cultuur
Beeldhouwkunst in Nederland voor de 19e eeuw
Het feit dat in Nederland dieren pas vanaf het eind van de negentiende eeuw een belangrijke plaats zijn gaan innemen in de beeldhouwkunst (zie Geschiedenis dierenkunst) wil niet zeggen dat er voor de 19e eeuw geen sprake was van beeldhouwkunst, al dan niet met dieren. Beeldhouwkunst was voor die tijd vooral te zien in kerken en op bestuursgebouwen zoals stadhuizen en op stadspaleizen van rijke kooplui.
In kerken zijn vaak beelden van heiligen met een dier te zien, bijvoorbeeld in de Sint Jan kerk in 's-Hertogenbosch en/of praalgraven waarop ook dieren zijn afgebeeld. Praalgraven werden vroeger gebouwd voor hele belangrijke mensen zoals een koning/koningin, keizers, mensen uit adellijke families, kardinalen en bisschoppen (de laatste kregen een praalgraf in hun kathedraal).
Hiernaast zie je het praalgraf van Willem van Oranje (1533-1580) in de Nieuwe Kerk in Delft. Dit praalgraf dateert uit 1623. Het is gemaakt door Hendrick de Keyser (1565-1621). De hond op het voeteneinde staat symbool voor trouw: de trouw van de hond aan Willem, maar ook de trouw van Willem van Oranje aan het volk.
In de Grote Kerk in Den Haag zijn ook dieren te bewonderen op het praalgraf (1667) van Admiraal van Wassenaer van Obdan (1610-1665) en op het praalgraf (1676) van admiraal Willem van Joseph van Gendt (1626-1672) in de Domkerk in Utrecht.
Praalgraaf Willem van Oranje (1533-1580)
Nieuwe Kerk in Delft
In Nederland zijn nog diverse bestuursgebouwen te zien waarop dierenbeelden of -ornamenten zijn aangebracht. Het gaat vaak om leeuwen die wapenschilden flankeren of om gebeeldhouwde personen, al dan niet met dieren, die de kenmerken of deugden van de functie van een gebouw waar een bestuursorgaan zetelt symboliseren. Op gebouwen waarop alleen dierenkoppen zoals een koe, schaap of varken zijn aangebracht, gaat het vaak om een vleeshal/slachterij.
Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam
Het Koninklijk Paleis op de Dam heeft veel beeldhouwkunst. Dit gebouw werd tussen 1648 en 1665 gebouwd als stadhuis voor Amsterdam naar een ontwerp van Jacob van Campen (1596-1657) en wordt gezien als het belangrijkste historische en culturele monument van de Gouden Eeuw. Het beeldhouwwerk is uitgevoerd door Artus Quellinus de Oude (1609-1668). Bovenop het gebouw zijn zes bronzen figuren afgebeeld: Vrede, Atlas en de vier deugden Voorzichtigheid, Gerechtigheid, Gematigdheid en Waakzaamheid). Op de vier buitenhoekenhoeken van het Paleis zijn vier adelaars en een kroon te zien. Op het timpaan aan de voorkant is de Stedenmaagd van Amsterdam te zien met twee leeuwen en diverse waterdieren (dolfijnen, krokodillen, vissen, otters, zwanen en zeepaarden) die verwijzen naar de wereldzeeën in verband met de overzeese handel. Het timpaan aan de achterzijde toont een personificatie van de koophandel met de werelddelen Amerika (indiaan slaaf), Azië krokodil, kameel), Europa (os, paard) en Afrika (papegaai, twee slangen, leeuw, olifant, kameleon).
Fronton aan voorzijde Koninklijk Paleis op de Dam
In het Koninklijk Paleis is veel beeldhouwwerk in marmer te zien waarop ook diverse dieren zijn afgebeeld.
Jacob van Campen ontwierp ook het Mauritshuis (1644) in Den Haag dat is gebouwd als stadspaleis in opdracht van graaf Johan Maurits van Nassau Siegen. Aan de achtergevel van het Mauritshuis is een fronton te zien met oorlogstaferelen met strijdende mensen en paarden. Het tafereel verwijst naar de militaire wapenfeiten van graaf Johan Maurits.
Op de poorten die naar het Binnenhof in Den Haag leiden, zijn gebeeldhouwde leeuwen te zien die dateren uit 1634. Leeuwen zijn ook zichtbaar op het Plein op het voormalige logement van Rotterdam en het logement van Amsterdam die daar de wapenschilden van de stad flankeren. Ze dateren uit de 18e eeuw.
Verder zijn er paarden te zien in het fronton van Paleis Noordeinde (17e eeuw) en op het Oude Stadhuis van Den Haag (16e eeuw) beelden die Liefde (met hond), Geloof, Hoop (met duif), Gerechtigheid en Kracht (met slang) personificeren. Andere bestuursgebouwen in Nederland waarop dieren zijn te zien zijn o.a. het stadhuis in Gouda (15e eeuw), de voormalige kanselarij (16e eeuw), het provinciehuis (16e eeuw), het Princessehof (17e eeuw) en het stadhuis (18e eeuw) in Leeuwarden, het Schielandhuis (16e eeuw) in Rotterdam en het Gemeenlandshuis (16e eeuw) en het stadhuis (17e eeuw) in Delft.
