Taxidermie & kunst met levende dieren die ons uitnodigen om na te denken over onze omgang met dieren

Taxidermie is het prepareren of opzetten van dieren. Sinds de jaren 90 zijn er ook kunstenaars die van de dode lichamen van dieren  kunstwerken maken. De beweegredenen van de kunstenaars om dode dieren te gebruiken voor kunst is verschillend. Sommigen doen het om de schoonheid van dieren nog meer tot uiting te brengen, anderen willen ons aan het nadenken zetten over onze (ambivalente) omgang met dieren. Het Nederlandse kunstenaarsduo Sinke & Van Tongeren gaat het om het tonen van schoonheid. Zij zetten dieren op en laten zich daarbij vaak inspireren door de 17e eeuwse schilderkunst van Jan Weenix (1640 of 1641-1717), Melchior d'Hondecoeter (1636-1695) en Adriaen van Oolen (17e eeuw). Andere kunstenaars die werken met opgezette dieren vind je hieronder. Bij ieder kunstwerk is, waar mogelijk, de titel van het kunstwerk weergegeven en de kunstenaar(s). Kijk vooral op de website van de betreffende kunstenaar(s) voor meer kunstwerken en de achtergrond van de kunstenaar(s).

Geschiedenis taxidermie

Vroeger werd aan taxidermie gedaan voor het verzamelen van diersoorten voor hun schoonheid, voor de wetenschap of als trofee. De Britse Walter Potter (1835-1918) was een taxidermist die diorama's van dieren maakte in menselijke settings. Zie het filmpje hieronder. 

De Canadese Rachel Polyquin schreef een boek over taxidermie, getiteld The Breathless Zoo - Taxidermy and the cultures of longing (2012).

Kritiek op het gebruik van (dode) dieren voor kunst
Daar waar kunst met dode dieren wordt gebruikt, al dan niet met het doel om kritische vragen op te roepen, roept het gebruik van dode dieren voor kunst ook zelf discussie en verontwaardiging op. Het roept namelijk de vraag op of het moreel wel juist is om dieren te gebruiken voor kunst. Toont het wel respect voor het dode dier? Sommige kunstenaars zijn controversieel, omdat ze dieren bewust doden voor hun kunst.

In 2007-2008 heeft het (Natuur)Historisch Museum Rotterdam, samen met kunstenares Silvia B., de tentoonstelling 'Bloedmooi' vorm gegeven. Het betrof een tentoonstelling over de dubieuze relatie tussen mensen en dieren waarbij allerlei kunststukken, maar ook alledaagse gebruiksvoorwerpen waarin dierlijke onderdelen zijn verwerkt, waren te zien. Doel was om de bezoekers aan het nadenken te zetten over onze omgang met dieren.

Kunst met levende dieren

Heel soms wordt door kunstenaars gewerkt met levende dieren:

• De Chileense Marco Evaristti stelde in 2000 de installatie 'Helena' tentoon: tien Moulinex blenders met water en een levende goudvis erin. Zijn werk was een experiment om te zien of mensen de stap zouden zetten om daadwerkelijk de knop in te drukken wanneer ze de mogelijkheid hadden.
• Tinkebell zou in het kader van de tentoonstelling 'Save the males' (2007) 61 eendagshaantjes versnipperen (zoals voorheen in de pluimveesector gebeurde, nu worden de dieren gedood met koolstofdioxide), indien ze niet zouden worden verkocht. In 2008 liet ze in het kader van de tentoonstelling 'Save the pets' (2008) 95 hamsters in hamsterballen rondlopen. Hiermee wilde zij laten zien hoe mensen omgaan met hun huisdieren. Daarbij was haar uitgangspunt de dubbele moraal die mensen er ten aanzien van dieren op nahouden, omdat niemand protesteert over één hamster in een bal. In het kader van de tentoonstelling 'Ah wat lief' in Villa Zebra (2012-2013) beplakte zij ruim 1000 slakken met gekleurde steentjes en kraaltjes om de dieren zo 'bijzonder' te maken en een persoonlijkheid te geven. 
• De Belgische kunstenaar Wim Delvoye tatoeëert in China varkens die hij uit slachthuizen haalt. De varkens worden hiermee een kunstwerk die tentoon worden gesteld. De dieren zijn beschermd door het copyright. Alle varkens mogen sterven van ouderdom.
• De Franse kunstenaar Adel Abdessemed stelde in 2007 het videowerk 'Don't trust me' tentoon waarin hij liet zien hoe een varken, schaap, hert, geit, paard en koe op een brute wijze met een grote hamer werden doodgeslagen op een boerderij in Mexico. Doel was een discussie op gang te brengen over dergelijke gangbare praktijken aldaar voor de consumptie van voedsel.
• De Nederlandse kunstenares Tinkebell liet in 2008 voor haar kunstinstallatie 'Save the pets' in een nagemaakte huiskamer 95 hamsters in kleurige hamsterballen zitten. Hiermee wilde ze aandacht vestigen op de manier waarop mensen met hun huisdieren omgaan en op het gegeven dat er nauwelijks regels zijn om dierenmishandeling tegen te gaan. In 2013 maakte Tinkebell van zo'n 1000 levende slakken kunstwerkjes door ze te beplakken met kleurige steentjes en kraaltjes. De slakken liepen in een ruimte met bladeren en takken rond tijdens de tentoonstelling 'Ah wat lief' in kindermuseum Villa Zebra in Rotterdam. Doel van de tentoonstelling was om te laten zien  dat veel dieren vertederde reacties oproepen, maar dat er ook dieren zijn waarvan mensen griezelen. Met hun beplakte huisjes worden de slakken bijzonder en gaan mensen anders naar ze kijken.
  
• Schaapherders in Wales versierden in 2009 hun schapen met LED-verlichting. Zie hieronder het resultaat.

• Het Varkenshuis is een kunstproject van Elles Kiers en Sjef Meijman en een onderzoek naar hoe je samen met je buren de verantwoordelijkheid over twee varkens kunt hebben en daarmee de verantwoordelijkheid over je eigen voedsel. Momenteel zijn er drie Varkenshuizen in Nederland: één in de randstad (Rotterdam), één in Tilburg en één in de Drentse Veenkoloniën, Annerveenschekanaal.
• De Tostifabriek (2013) was een levende installatie in Amsterdam over het wonder dat vooraf gaat aan het voedsel op je bord. In de fabriek werden alle ingrediënten voor een tosti van begin tot eind zelf geproduceerd (brood, kaas, ham) en kon je de spanning tussen stad en platteland - industrie en landbouw - mens en dier - mens en voedsel aan den lijve ondervinden.
  
• 
  
• In 2008 had ze, voor haar installatie ’Save the Pets’, de beestjes in kleurige hamsterballen rond laten lopen.
  
  In 2008 had ze, voor haar installatie ’Save the Pets’, de beestjes in kleurige hamsterballen rond laten lopen. In 2008 had ze, voor haar installatie ’Save the Pets’, de beestjes in kleurige hamsterballen rond laten lopen.
  
  
  
  

Meer weten?
Rianne Groen schreef haar scriptie over het werken met levende dieren in de kunst, getiteld: Het artistieke dier - Een onderzoek naar de ethische implicaties van het werken met levende dieren in de hedendaagse kunst (2010).