Dierenwelzijn en respect voor dieren

Een groeiend deel van de samenleving maakt zich zorgen over hoe we met dieren omgaan. Daarbij speelt niet alleen zorg over het welzijn van de dieren, maar speelt ook de vraag of we wel op een respectvolle wijze met dieren omgaan. Een handeling hoeft niet schadelijk te zijn voor het welzijn of de gezondheid van een dier, maar kan als niet respectvol of als dieronwaardig worden beschouwd. De Italiaanse kunstenaar Roger Olmos verbeeldt dit treffend in de tekeningen in zijn boek Senzaparole (Zonder woorden, zie de afbeelding hier rechts). Zie ook YouTube.

Roger Olmos, Senzaparole, 2014

Veel mensen vinden dat er grenzen zijn aan ons handelen jegens dieren, maar die grens kan verschillen van persoon tot persoon. Mensen denken verschillend over dieren.

Respect voor dieren

In Nederland vindt (bijna) iedereen dat we respect moeten hebben voor dieren en op een respectvolle wijze met dieren moeten omgaan. Dat is ook het uitgangspunt van de Nederlandse wetgeving. Maar wat is respectvol handelen?
Als we het hebben over respectvol handelen jegens mensen betekent het dat we:

anderen in hun waarde laten
anderen behandelen zoals we zelf ook graag behandeld willen worden
anderen de ruimte geven zoals we die ook voor onszelf graag zien
rekening houden met belangen, opvattingen en gevoelens van anderen
bereid zijn om rekening te houden met de grenzen die een ander aangeeft

Je zou kunnen zeggen dat respect iets is dat je geeft.

Daar waar het gaat om het respectvol handelen jegens dieren, zijn de meningen over wat respectvol is diverser. Dit heeft o.a. te maken met hoe mensen tegen dieren aankijken: Tellen ze mee of niet mee? En in welke mate tellen ze mee? Over dat laatste verschillen de meningen ook. Respectvol handelen jegens dieren kent in de praktijk een aantal varianten:

zorgen dat dieren geen ongerief ondervinden (dieren geen schade toebrengen)
zorgen dat dieren positief welzijn ervaren (dieren geen schade toebrengen én hun welzijn bevorderen)
zorgen voor positief welzijn, de integriteit van het dier niet schaden én respect tonen voor de waarde van het leven van dieren
dieren behandelen zoals je mensen behandelt (mens en dier gelijkwaardig behandelen)

In het kader van 'respectvol handelen jegens dieren' wordt ook gesproken over dier of ding. Het wordt als niet respectvol beschouwd om dieren te zien als ding en dus alleen de instrumentele waarde van het dier te erkennen. Een term die daarbij ook wordt gebezigd is 'instrumentalisatie van het dier', bijvoorbeeld bij het gebruik van dieren in de veehouderij waar dieren worden aangepast aan het stalsysteem in plaats van andersom.
Dieren hebben ook een waarde los van de functie die het dier voor de mens kan hebben: de zogenaamde intrinsieke waarde.

De wens tot respectvol handelen roept dus vragen op als:

Hoe behoren we met dieren om te gaan?
Mogen we dieren houden?
Mogen we dieren voor ieder doel houden/gebruiken?
Wat is een verantwoorde manier om dieren te houden?
Mogen we dieren aanpassen aan de wensen van de mens?
Mogen we dieren beperken in hun natuurlijke gedrag?
Mogen we dieren pijn doen?
Mogen we dieren doden?

De Londense animator Steve Cutts maakte onderstaande animatie over 'MAN'. Deze animatie gaat over de omgang van de mens met de wereld en illustreert enkele van de hierboven gestelde vragen.

Respectvol omgaan met dieren kan zich vertalen in:

dieren niet gebruiken voor bepaalde doeleinden
zorgen voor goede gezondheid en goed welzijn voor dieren als je ze gebruikt voor bepaalde doeleinden
het niet schaden van de integriteit van dieren als je ze gebruikt voor bepaalde doeleinden

Hieronder worden de begrippen dierenwelzijn en integriteit van het dier nader toegelicht.

Dierenwelzijn

Dierenwelzijn gaat over de kwaliteit van het leven zoals het door het dier zelf wordt ervaren. Het welzijn van een dier is goed als:

aan zijn natuurlijke behoeftes wordt voldaan
zijn gezondheid goed is en
het dier ‘lekker in zijn vel zit’ (zich lekker voelt)

Een dier voelt zich het best in een omgeving waarin het zoveel mogelijk zijn natuurlijke gedrag kan vertonen en het zich makkelijk kan aanpassen aan zijn levensomstandigheden. Het gaan dus aan de ene kant om de afwezigheid van negatieve aspecten (ongerief) en aan de andere kant om welbevinden (aanwezigheid van positieve aspecten als plezier of tevredenheid).
Door de Farm Animal Welfare Council in Engeland zijn in 1965 (op basis van een eerdere formulering door de Brambell Commissie) Vijf Vrijheden geformuleerd die een goed dierenwelzijn borgen. Die vrijheden zijn:

dieren zijn vrij van honger, dorst, onjuiste voeding
dieren zijn vrij van thermaal en fysiek ongerief
dieren zijn vrij van ongerief, pijn, verwonding of ziekten
dieren zijn vrij van angst en chronische stress
dieren hebben de vrijheid om natuurlijk soorteigen gedrag te vertonen

De eerste 4 vrijheden hebben betrekking op het voorkomen van ongerief.

De Canadees David Fraser beschrijft in een artikel 'Understanding animal welfare' (2008) dat in debatten verschillende mensen verschillende zorgen over dierenwelzijn aan de orde stellen. Daarbij legt de een meer nadruk op diergezondheid (vrij van pijn en verwondingen), de ander op natuurlijk gedrag en de beschikbaarheid van een natuurlijke omgeving om in te leven en weer een ander op de emotionele status (gemoedstoestand) van het dier (plezier en de afwezigheid van pijn en stress). Tussen deze drie begrippen is sprake van overlap.
De begrippen komen grotendeels overeen met de vijf vrijheden van Brambell, maar framen het begrip dierenwelzijn net op een andere manier.
In schema kan het begrip dierenwelzijn volgens Fraser als volgt worden geduid:

In dit schema is sprake van goed welzijn als een dier gezond is, zijn natuurlijk gedrag kan uitoefenen (bij voorkeur in een natuurlijke leefomgeving) én het dier een positieve emotionele status ervaart. Tussen deze drie is sprake van nauwe samenhang. Het kunnen vertonen van natuurlijk gedrag draagt in zijn algemeenheid bij aan gezondheid en een positieve emotionele status. Een positieve emotionele status zorgt ervoor dat je weerbaarder bent bij ziekten en een gezond lichaam zorgt ervoor dat je natuurlijk gedrag kan uitoefenen, als je daar de ruimte voor krijgt.

De Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA) heeft begin 2013 een aangescherpte definitie van dierenwelzijn geformuleerd in het rapport 'Zorgplicht natuurlijk gewogen'. Reden hiervoor is dat de Vijf Vrijheden er op zijn gericht om de welzijnsaantasting van individuele dieren die onder controleerbare omstandigheden worden gehouden, te kunnen inschatten. Ze gaan er vooral van uit dat het waarborgen van dierenwelzijn de afwezigheid van 'negatieve' toestanden vereist.
De Vijf Vrijheden bieden weinig handvatten om het welzijn van groepen van dieren te beoordelen, en om het welzijn van dieren in de vrije natuur (onder niet controleerbare omstandigheden) te beoordelen. De RDA stelt daarom een nieuwe definitie van dierenwelzijn voor, gebaseerd op recente wetenschappelijke inzichten: Een dier verkeert in een positieve staat van welzijn indien het in staat is om adequaat te reageren op:

honger, dorst en onjuiste voeding
thermaal en fysiek ongemak
verwondingen en ziekten
angst en chronische stress
en het de vrijheid heeft om normale, soortspecifieke gedragspatronen te vertonen, die het dier in staat stellen om zich aan te passen aan de uitdagingen die de heersende omgevingsomstandigheden bieden, zodat het dier een staat bereikt die het als positief ervaart.

Wil je meer weten over hoe je dierenwelzijn kunt meten en hoe het is gesteld met het welzijn van dieren in Nederland? Klik dan hier.