Het Dierenmuseum - Het virtuele museum over het dier in de kunst en cultuur

Dierenkunst als kritiek

Kunst wordt ook ingezet om kritiek te uiten op de werkelijkheid. De kunstenaar uit met zijn kunstwerk zijn ontevredenheid of negatieve oordeel over een bepaalde situatie. Dat gebeurt ook in het geval van onze omgang met dieren dieren. Kunstenaars nodigen ons uit om zelf na te denken over onze omgang met dieren. Dat doen ze met hun kunstwerken o.a. op de volgende manieren of technieken. Vaak wordt een combinatie van technieken gebruikt.

1. Identificatie: het kunstwerk nodigt de kijker uit om zich te identificeren met het dier. Dat roept de vraag op 'Wat als ze met jou zo zouden omgaan?'

Artiest onbekend

2. Ze tonen de kijker hoe verschillend we met verschillende dieren omgaan. We zijn ambivalent in ons denken en handelen jegens dieren: het ene dier is het andere niet.
Meer over het thema dierenliefde & ambivalentie vind je hier.




Pawel Kuczynski

3. Ze confronteren ons met de waarheid in de hoop dat we niet wegkijken van de situatie

Roger Olmos - Senzaparole

4. Ze gebruiken humor en ironie, ze drijven de spot met bepaalde situaties door het tegenovergestelde te zeggen van wat ze bedoelen

Nozzman

5. Ze laten de dieren zelf aan het woord en hun mening geven over een situatie. In de cartoon hiernaast zegt de hond "...and if we are mistreated the humans go to prison" waarop de koe zegt "I am so jealous..."


6. Ze tonen de kwetsbaarheid van dieren. Dieren kunnen zich meestal niet verweren tegen menselijk handelen

Annerose Langeveld

7. Ze trekken de instrumentele wijze van omgaan met dieren in twijfel: we zien het dier niet meer als dier, maar als ding

Paul McCarthy - Mechanical Pig (2003-2005)


Thema's van kritiek
Bij dierenkunst als kritiek wordt kritiek geuit op thema's als het houden van dieren voor bepaalde doeleinden (bijv. voedsel, gezelschap, onderzoek, sport), het welzijn en de integriteit van dieren, het doden van dieren en over het uitsterven van wilde dieren. De kunstwerken roepen veelal ongemakkelijke gevoelens op waar we niet altijd goed raad mee weten.
Vragen die bij de kijker kunnen opkomen zijn:  

  • Vind ik dat we respectvol met dieren omgaan? 
  • Vind ik het OK dat we dieren houden voor gezelschap, voedsel, onderzoek en andere doeleinden? 
  • Vind ik dat dieren op een goede manier worden gehouden houden? Hebben de dieren een goed leven, een goed welzijn?
  • Kunnen wilde dieren nog wel voortbestaan en leven in welzijn?

Dierethiek
De kunstenaars bevinden zich met deze vragen op het terrein van de dierethiek. In de dierethiek staat de vraag centraal wat een goede omgang met dieren is. Mogen we alles met dieren doen zolang we rekening houden met hun welzijn? Of zijn er grenzen aan wat we met dieren mogen doen, omdat niet al ons handelen getuigt van respect voor dieren: voor hun eigenheid, voor hun welzijn en voor de waarde van hun leven? En moeten we alle dieren gelijkwaardig behandelen?

Mensen denken verschillend over dieren
Mensen geven verschillende antwoorden op deze vragen, omdat mensen verschillend kijken naar en denken over dieren en dus verschillend over hoe we met dieren behoren om te gaan. De een vindt dieren leuk, lief, gezellig, mooi, de ander vindt dieren eng, lelijk of vies en weer een ander vindt dieren nuttig en lekker.
Vaak wordt gesproken over dieren in de termen DIER of DING: voor de een is een dier een dier, de ander ziet en behandelt een dier als een ding. De een vindt dat we rekening moeten houden met de belangen van een dier, de ander niet. Voor sommige dieren zijn we een vriend, voor andere dieren een vijand.


Foto: Peta

Op de pagina Tellen dieren mee? vind je meer informatie over hoe mensen over dieren kunnen denken en welke morele positie ze dieren toekennen. Die morele positie bepaalt de mate waarin we rekening houden met de belangen van dieren. 

Toenemende zorg over hoe we met dieren omgaan
Steeds meer mensen maken zich zorgen over hoe we met dieren omgaan. Niet alleen over dieren in de intensieve veehouderij, maar ook ten aanzien van ander diergebruik zijn veel mensen kritisch: dieren voor bont, gezelschap, onderzoek, sport en vermaak, visserij, werk en jacht.
Discussies over hoe we met dieren behoren om te gaan vinden al lang plaats. Al in de oudheid werd over de positie van het dier nagedacht en waren er filosofen die zeiden dat onze omgang met dieren beter moest zoals Pythagoras (ca. 582/70 - 496 v. Christus en misschien wel de eerste dierenbeschermer) en Plutarchus (46-126). Wil je hier meer over weten? Ga dan naar de pagina Visies van filosofen en ethici.

De discussie over onze omgang met dieren blijft vooral actueel, omdat:

  • nog steeds veel dierenwelzijnsproblemen niet zijn opgelost
  • we inmiddels veel meer over dieren weten door verschillende onderzoeken, zoals over hun behoeften, gedrag, intelligentie en gevoelsleven. Dat maakt dat we beter inzicht hebben in waar we dieren schaden.
  • de verschillen in omgang met dieren steeds zichtbaarder zijn geworden: in Nederland, maar ook tussen verschillende landen. De communicatiemogelijkheden via internet en social media hebben hier mede aan bijgedragen.
  • het aantal diersoorten op de wereld blijft afnemen, met name door toedoen van de mens
  • de wereldbevolking stijgt van 7 miljard nu naar 9 miljard in 2050, hetgeen impact zal hebben op onze omgang met gedomesticeerde dieren en op dieren die in het wild leven
  • we in de Westerse wereld zelf meer in welzijn leven, met als gevolg dat we ook meer oog hebben voor de belangen van andere diersoorten

Twee historische boeken
Met name twee boeken in de 20e eeuw hebben geleid tot meer aandacht voor het leed en de noodzaak tot bescherming van dieren.
Lees hier meer over deze boeken.

1964

1975


Bronnen

Boeken

  • Verduyn, M., Het dier is DING geworden. Het dier is MENS geworden, 2012
  • Visser, N.B.H. en F.J. Grommers, Dier of ding. Objectivering van dieren, 1988
  • Vogelaar, J.F., Kunst als kritiek, 1972


Films over onze ambivalente houding jegens dieren:

















Ga hier naar diverse
kritische kunstwerken